Τουμπερλέκι

Το εκπαιδευτικό δυναμικό του Ωδείου Δημιουργία Π.Κοντοέ είναι ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο της εκπαιδευτικής μας δύναμης είναι επιλεγμένο με τα αυστηρότερα κριτήρια ήθους, γνώσης, καλλιτεχνικής αξίας, εκπαιδευτικής εμπειρίας και μεταδοτικής ικανότητας, με συνεχή σημαντική παρουσία στα καλλιτεχνικά δρώμενα της χώρας μας, αλλά και του εξωτερικού.

Το τουμπερλέκι, γνωστό και ως ταραμπούκα ή στάμνα (λόγω του σχήματός του που μοιάζει με στάμνα) είναι ένα ρυθμικό όργανο που το βρίσκουμε στη βόρεια Ελλάδα – τη Μακεδονία, τη Θράκη – αλλά και στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (Μυτιλήνη, Χίο).
Είναι φτιαγμένο από ένα πήλινο σκελετό (σαν σταμνί χωρίς χέρια) που το απάνω μέρος του είναι ανοικτό και αυτό σκεπάζεται από ένα τεντωμένο δέρμα που το κολλάνε ή το δένουν πάνω στο ηχείο. Φτιάχνεται σε διάφορα μεγέθη και πιο παλιά αυτό το πήλινο ηχείο ήταν ζωγραφισμένο με διάφορα σχέδια ή του κρεμούσαν γύρω – γύρω καθρεφτάκια και στρογγυλά κουδουνάκια.
Το μικρό τουμπελέκι πολλά παιδιά το χρησιμοποιούν για να γυρίζουν τα Χριστούγεννα στις γειτονιές και να συνοδεύει τα καλαντά τους.
Το τουμπερλέκι παίζεται με τα δύο χέρια και συνήθως είναι κρεμασμένο από τον αριστερό ώμο του παίκτη κάτω από τη μασχάλη του ή μπορεί ο παίκτης να κάθεται και να το στηρίζει ανάμεσα στα πόδια του.
Με το δεξί του χέρι κτυπάει τους δυνατούς ήχους και με το αριστερό τους αδύνατους.
Οι δυνατοί ήχοι έρχονται από το κέντρο του οργάνου και είναι λιγότερο οξείς και μεστοί ενώ οι άλλοι που έρχονται από τα γύρω σημεία του οργάνου είναι πιο οξείς και πιο στεγνοί.
Το τουμπερλέκι δίνει θαυμάσιους ήχους όταν παίζεται από έμπειρο εκτελεστή, γιατί έχει στη διάθεση του διαφόρους τρόπους για να δώσει ποικιλία στους δυνατούς ή και στους αδύνατους ακόμα ήχους του οργάνου.
Μπορεί ανάμεσα στις δύο τονικές αποχρώσεις να προσθέσει ρυθμικά χτυπήματα στο κέντρο ή στην περιφέρεια του οργάνου.
Επίσης να κτυπήσει το δέρμα με συνεχή ρυθμικά κτυπήματα και με τα δύο χέρια ή να κάνει μια γρήγορη κίνηση που θα δώσει έναν ήχο σαν τρέμολο ή ακόμα να σταματήσει – τοποθετώντας πάνω στο όργανο τον αγκώνα του – την παλμική κίνηση.
Αν στο τουμπερλέκι υπάρχουν κουδουνάκια – που αυτά είναι πάντα σε διαφορετικά μεγέθη – εύκολα μπορεί κανένας να διακρίνει τους ποικίλους ήχους με τις διαφορετικές οξύτητες.
Το τουμπερλέκι παίζεται συνήθως μαζί με ένα άλλο μελωδικό όργανο που, πολλές φορές, είναι η γκάιντα.
Το βρίσκουμε όμως και σε άλλους συνδυασμούς, με λίρα, με κλαρίνο, με φλογέρα. Καμιά φορά παίζεται και μόνο του συνοδεύοντας, όπως αναφέραμε, τα κάλαντα ή το τραγούδι και το χορό σ’ ένα γλέντι όταν δεν υπάρχουν άλλα μουσικά όργανα.
Όπως και πολλά άλλα λαϊκά όργανα έτσι και το τουμπερλέκι παλαιότερα ακολουθούσε στον πόλεμο το… αφεντικό του. Σ’ ένα γράμμα του ήρωα της επανάστασης Οδυσσέα Ανδρούτσου αναφέρεται πως σε μια μάχη το 1822 ανάμεσα στα λάφυρα που πήρανε ήταν και τουμπελέκια
.Στη Μυτιλήνη, στη Χίο, στη Μακεδονία και στη Θράκη μπορεί κανένας να δει και να ακούσει αυτό το συμπαθητικό λαϊκό όργανο, αν βέβαια είναι τυχερός και βρεθεί εκεί τα Χριστούγεννα ή την Πρωτοχρονιά και ακόμα καλύτερα αν βρεθεί σ’ ένα γλέντι γάμου!